Sử dụng thuốc ở người cao tuổi

Theo Liên hợp quốc (United Nations – UN), Người cao tuổi được tính từ 60 tuổi trở lên. Lão hóa ở người cao tuổi liên quan chủ yếu đến giảm lưu lượng máu tuần hoàn đến các cơ quan, dẫn đến giảm dần nuôi dưỡng các cơ quan trong cơ thể và đó chính là khởi nguồn của bệnh tật do tuổi tác.

Những thay đổi về mặt sinh lý ở người cao tuổi làm ảnh hưởng đến việc sử dụng thuốc:

Cơ quanThay đổi sinh lýHậu quảLưu ý
Tuyến giáp, tuyến tuỵ, tuyến sinh dục….Suy giảm hoạt độngSuy giáp, đái tháo đường, xốp xương…
Não, tim, phổiSuy giảm hoạt độngGiảm khả năng nhận thức, giảm trí nhớTheo dõi chặc chẽ người bệnh trong quá trình dùng thuốc
Gan-Khối lượng gan và lưu lượng máu qua gan giảm. -Chức năng gan suy giảm – Số lượng và hoạt tính của enzym chuyển hóa thuốc ở gan giảmLàm cho một số thuốc bị chuyển hóa qua gan sẽ chậm thải trừ, dẫn đến tích lũy và tăng nguy cơ ngộ độc do quá liều. Hoặc có thể tăng sinh khả dụng với những thuốc có giảm chuyển hóa qua gan lần đầuThuốc chuyển hóa nhiều qua gan khi dùng cho người cao tuổi nên giảm 1/2 đến 1/3 liều và phải theo dõi chặt chẽ đáp ứng trong quá trình điều trị.
ThậnChức năng suy giảm kết hợp với giảm sút khối lượng thận, giảm dòng máu qua thậnLàm giảm độ thanh thải của nhiều thuốc do vậy làm tăng khả năng tích lũy thuốc trong cơ thểLưu ý với những thuốc bài xuất trên 60% ở dạng nguyên vẹn qua thận và có độc tính cao. Phải hiệu chỉnh lại liều dùng của nhiều thuốc khi sử dụng ở người cao tuổi
Tỉ lệ Nước/Lipid trong cơ thểThay đổiLàm thay đổi thể tích phân bố của nhiều thuốc trong cơ thểLưu ý các thuốc: Digoxin, Aminoglycozid
Protein huyết tươngGiảmTăng nồng độ ở dạng tự do của những thuốc liên kết mạnh với protein huyết tươngLưu ý các thuốc chống đông, hạ đường huyết, NSAIDs
Receptor ở nhiều cơ quan đíchCó sự thay đổi số lượng và mức độ đáp ứngThay đổi về dược lực học của thuốcTheo dõi chặc chẽ trong quá trình dùng thuốc
Cơ chế điều hòa thể dịchBị suy giảm theo tuổi tácLàm thay đổi về kiểu và cường độ đáp ứng của thuốc tùy vào từng cá thểTheo dõi chặc chẽ trong quá trình dùng thuốc
Khả năng giữ thăng bằng của cơ thểGiảmLàm tăng tỉ lệ ngã ở người cao tuổi khi dùng một số thuốc tác động lên hệ thần kinh trung ươngLưu ý khi dùng thuốc ngủ, an thần
Khả năng điều hòa thân nhiệtGiảmHạ nhiệt bất thường có thể gặp khi dùng một số thuốcLưu ý thuốc an thần gây ngủ, các thuốc chống trầm cảm ba vòng, các chế phẩm thuốc phiện và rượu.
Nhu động dạ dày – ruộtGiảmMột só thuốc có thể gây táo bón hoặc tắc ruột ở người cao tuổiLưu ý các thuốc kháng cholinergic, các opiat, thuốc chống trầm cảm ba vòng và kháng histamin
Tình trạng đa bệnh lýNgười bệnh dùng đồng thời nhiều thuốcTăng nguy cơ tương tác thuốc và tác dụng không mong muốn của thuốcGiám sát chặc chẽ người bệnh trong quá trình điều trị

Nguyên tắc kê đơn ở người cao tuổi: 

Để bảo đảm an toàn cho sử dụng thuốc ở người cao tuổi, cần tuân thủ các nguyên tắc kê đơn sau đây:

Nội dungLưu ý
Chọn thuốcKhai thác kỹ tiền sử bệnh lý và lịch sử dùng thuốc của người bệnhNên chọn phác đồ đơn giản với những thuốc có chỉ định rõ ràng và người bệnh dễ dàng tuân thủ, tốt nhất nên sử dụng 1 – 2 lần / ngày. Nên tránh các thuốc có nguy cơ gây tương tác thuốc cao khi phải sử dụng nhiều thuốc hoặc trên người bệnh có bệnh mạn tính (hen, tăng huyết áp, đái tháo đường…). Hạn chế số thuốc trong mỗi đợt điều trị.
Dạng thuốcCác dạng thuốc lỏng phù hợp vì dễ nuốt và tránh được hiện tượng đọng thuốc tại thực quản gây loét hoặc nghẹn
Liều lượng thuốcNên khởi đầu bằng những liều thấp và tăng dần theo đáp ứng của cá thể. Một số thuốc phải hiệu chỉnh liều theo chức năng gan – thận của người bệnh.
Theo dõi điều trịPhải có kế hoạch khám định kỳ để điều chỉnh lại thuốc và liều lượng. Phải lưu ý thời hạn một đợt điều trị để tránh kéo dài không cần thiết
Hướng dẫn sử dụng thuốcPhải hướng dẫn người bệnh hiểu rõ tác dụng của mỗi thuốc trong đơn để người bệnh tự giác tuân thủ điều trị.Luôn nhắc người bệnh uống nhiều nước khi dùng thuốc và không được uống nhiều viên đồng thời để tránh nghẹn. Cần dặn người bệnh cách xử trí khi hết thuốc, vứt bỏ các thuốc không được kê đơn tiếp nữa hoặc những thuốc đã hết hạn sử dụng.